„Chaosy” Jadwigi Sawickiej w Galerii Ego
Jadwiga Sawicka w większości swoich prac odnosi się do języka jako komunikatu związanego z perswazją, budującego znaczenia otaczającej nas rzeczywistości. Od czasu słynnego billboardu „Nawracanie, oswajanie, tresowanie”, który prezentowany był na ulicach polskich miast w 1998 roku w ramach Zewnętrznej Galerii AMS, interesuje ją to, w jaki sposób język formatuje nasze myślenie. Artystka zdaje się podążać za Wittgensteinem, który mówił: „Granice mojego języka wyznaczają granice mojego świata”.
Trzy słowa, które pojawiły się we wspomnianej pracy, a zaczerpnięte zostały z prasowych publikacji, mówią o kolejnych strategiach stosowanych przez różne systemy władzy: „Nawracanie, oswajanie, tresowanie”. Tymi systemami mogą być: rodzina, szkoła, kościół, korporacja, państwo. Można też ten komunikat odczytać w odniesieniu do medialnych przekazów, które starają się narzucić odbiorcom własną wizję rzeczywistości, a także do systemu konsumpcyjnego, który nawracając nas na piękną wizję nas samych, tresuje do podporządkowania się i ciągłego ulegania pokusom. Można więc postawić pytanie, na ile język opisuje rzeczywistość, a na ile ją stwarza? Artystka zdaje się w ten sposób wskazywać na performatywną funkcję języka.
W późniejszych pracach Jadwigi Sawickiej wciąż pojawiają się słowa odnoszące się między innymi do współczesnego konsumpcjonizmu („Pracują, kupują, chorują”), komunikatów narzucanych kobietom (np. „Posłuszna”, „Miła i dobra”), kwestii narodowych („Rasowy-narodowa, ojczysty – macierzysta”), religijnej perswazji („Oko Boga, Palec Boga”), ale także do opisu wojen i katastrof („Krzyczeli, płakali, zginęli”).
Czy mówimy własnym językiem, czy też to język mówi poprzez nas? – to następne pytanie, które wydaje się istotne dla Sawickiej, która przytacza w swych pracach często powtarzane zwroty, swoiste językowe frazesy. Podobny problem stawia jeden z protagonistów książki kryminalnej Laurenta Bineta pod tytułem „Siódma funkcja języka”, w której detektyw wraz z towarzyszącym mu semiologiem próbują rozwiązać zagadkę zabójstwa Rolanda Barthesa. Tym protagonistą jest nie kto inny, tylko Jacques Derrida, który w sporze z Johnem Searlem zadaje pytanie: „czy kiedy układam zdania, to tak naprawdę mówię ja?”. Bo przecież wszyscy czerpiemy ze składnicy słów już istniejących, nasze wypowiedzi przenikają społeczno-kulturowe czynniki, powtarzamy zasłyszane w mediach przekazy, a prowadząc dyskusję, przytaczamy zaczerpnięte od innych formuły i komunikaty. „Musimy powtarzać (odtwarzać) słowa, kiedyś już użyte, bo inaczej nasz rozmówca nie potrafi ich zrozumieć. Jesteśmy więc stale, nieuchronnie uwięzieni w jakiejś formie cytatu”.
Jadwigę Sawicką interesują właśnie cytaty, a także to, w jaki sposób język staje się odbiciem otaczającej nas rzeczywistości, wkraczającej w nasze życie polityki, reguł władzy, którym powinniśmy się podporządkować. Aktualną sytuację artystka określa jako „Chaosy”, podkreślając przy tym liczbę mnogą tego pojęcia. Wystawa pod tym właśnie tytułem ma oddać stan lęku i niepewności, w jakim się znajdujemy. „W powadze czasów, w zwątpieniu i chaosie…” – można powtórzyć słowa piosenki Lao Che „Kapitan Polska”, mówiącej o poszukiwaniu superbohatera/superbohaterki, który lub która potrafi pogodzić ze sobą zwaśnione polskie obozy. Obecnie z jednej strony dosięga nas „dobro złej władzy”, a z drugiej – wciąż spotykamy się ze sprzecznymi komunikatami. Jako społeczeństwo jesteśmy tak bardzo podzieleni, że wydaje się, że mówimy różnymi językami – we wspomnianej piosence jesteśmy porównani wręcz do Tutsi i Hutu. Brakuje nam jakiejkolwiek płaszczyzny porozumienia się. Nie potrafimy zrozumieć dobrych decyzji złej władzy (a dla innych niekiedy: złych decyzji dobrej władzy). Tym samym różne słowa znaczą dla nas, co innego. „Władza”, „katastrofa”, „chwała” – pojęcia pojawiające się na prezentowanych pracach Sawickiej odnieść można do języka polskiej polityki, do czarno-białych wizji wyłaniających się z przekazów w propagandowych mediach. To właśnie te słowa tworzą obecnie naszą rzeczywistość. Niewiele mogą pomóc tu „słabe odruchy protestu”. „Chaosy” można więc uznać za kolejną odsłonę „Nawracania, oswajania, tresowania”, ale odsłonę aktualną, komentującą naszą społeczno-polityczną rzeczywistość.
Jadwiga Sawicka projektując niniejszą wystawę myślała o tym, że zmierzamy w stroną przepaści. Dziś, po zabójstwie prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza podczas finału Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy 2019; dziś, gdy znowu jesteśmy „we łzach”, zdajemy sobie sprawę z tego, że w tę przepaść zaczęliśmy spadać. Język okazał swą performatywną a zarazem przerażającą moc, poprzez nienawiść prowadząc do zbrodni. Czy możemy więc jeszcze to spadanie powstrzymać?
Izabela Kowalczyk, Poznań, 14.01.2019
Przypisy
Stopka
- Osoby artystyczne
- Jadwiga Sawicka
- Wystawa
- Chaosy
- Miejsce
- Galeria Ego, Poznań
- Czas trwania
- 8.02–30.03.2019
- Fotografie
- Marek Horwat
- Strona internetowa
- galeriaego.pl
- Indeks
- Galeria Ego Jadwiga Sawicka
