Białystok Interphoto „Od przeszłości do współczesności. Granice czasu”

Fotografia ujawniła się […] w swej najbardziej pierwotnej, podstawowej formie: jako dokument i zapis czasu. Każda pojedyncza fotografia zachowuje jakiś ułamek czasu, razem tworzą one uporządkowany zapis jego upływu.

Lech Lechowicz

O czasie na ogół myślimy w bardzo prostych kategoriach: jako przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Podobnie jest z obrazem fotograficznym. Kiedy naciskamy spust migawki, „zatrzymana” chwila przechodzi do tego co było, do historii. Kiedy jednak patrzymy na zdjęcie, które powstało przed momentem, to opisuje ono, w pewnym sensie, wciąż trwającą teraźniejszość oraz przyszłość. Jeśli jest to fotografia wykonana w dalekim kraju, w odbiorcy pobudzi wyobraźnię i może wyzwolić chęć podróży. Podróży, która odbędzie się w przyszłości. Do przyszłości odnosi się również sam zapis. Na materiale światłoczułym po naświetleniu tworzy się obraz utajony, który ujawniony zostanie dopiero w przyszłości, po jego wywołaniu. Przypomnijmy sobie sławny portret Lewisa Payne wykonany przez Alexandra Gardnera. Przedstawia on młodego zamachowca oczekującego na wykonanie kary śmierci. Podczas robienia zdjęcia „jeszcze żyje”, ale za chwilę bicie jego serca zostanie przerwane. Jak mówi święty Augustyn: „gdyby nic nie przemijało, nie byłoby czasu przeszłego. Gdyby nic nie przychodziło nowego, nie byłoby czasu przyszłego. Gdyby niczego nie było, nie byłoby teraźniejszości”. Inaczej to ujmując, chwila obecna określona jest przez to, co było i przez to, co będzie, a wizerunek „śmierci” (obraz fotograficzny to przecież balsamowanie czasu), zawsze przyniesie refleksję o tym, co nieodwracalne i ostateczne dla każdego stworzenia.

W fotografii, przeciwnie do platońskiej teorii idei, „obecność rzeczy […] nigdy nie jest metaforyczna” – mówi Roland Barthes, a każda rzecz na fotografii odczytywana jest jako „prywatna podobizna swego przedmiotu odniesienia”. Jest śladem i bezstronnym świadkiem. Powstaje poprzez wyrwanie jakiejś cząstki z rzeczywistości. Stąd możemy być bohaterami dawnych zdarzeń. Możemy rozmawiać z przeszłością nie tylko w sensie poznawczo-antropologicznym, ale stajemy twarzą w twarz z tym, co naprawdę istniało. Mimo, iż obraz jest niedostępny i tajemniczy daje pewność co do istnienia tego, co znajduje się w jego ramach. Pewność ta polega na interpretacji „tego-co-było”. Poświadcza egzystencję w czasie. Jest pamięcią minionej chwili mimo, iż blokuje wspomnienie. Dzięki niej czas przeszły jest równie prawdziwy jak czas teraźniejszy. I choć teraźniejszość „przemyka przez palce”, dzięki fotografii „możemy posiąść przeszłość”.

Podczas tegorocznej edycji Międzynarodowego Festiwalu Fotografii Białystok INTERPHOTO prezentujemy artystów, których twórczość pod wieloma względami odnosi się do heterogenicznego pojmowania Czasu. Zarówno tych, pracujących z medium fotografii w kontekście linearnego upływu oraz zatrzymania, rozważających Barthes’owskie „Punctum” czy odnoszących się swoją symboliką obrazową do elementów społeczno-historycznych. A także tych, którzy poprzez swoje widzenia świata oraz nową organizację kadru wpłynęli na współczesne formy wypowiedzi kolejnych pokoleń fotografów.

Wystawy historyczne, jak prezentacje Awangardy Czeskiej i Polskiej oraz Polskiej Fotografii Subiektywnej odsłonią aspekt kontinuum przemian zachodzących nie tylko w samym medium, ale również w nowoczesnym definiowaniu i odbiorze dzieła artystycznego. Natomiast przedstawienie publiczności postaw krytycznych wobec prawdy zapisu i zawłaszczenia w rozumieniu postmodernistycznym ukaże współczesne miejsce fotografii jako narzędzia kontroli i władzy.

Prawie od początku nowożytności jesteśmy silnie związani z przeszłością i to niekoniecznie naszą. Ten związek wywołuje rodzaj bliżej nieokreślonej tęsknoty za tym co było lub może być. Nieruchomy obraz, zatrzymujący czas jest niczym pamięć, której możemy być pewni. A ta pewność wywołuje w nas poczucie niezachwianego trwania — stabilności. Fotografia nie przypomina przeszłości, a ją poświadcza. To, co widzimy na powiększeniu, istniało naprawdę. Obraz fotograficzny jest przecież niepodważalny. Historia zapisana na celuloidzie, czy w „pamięci cyfrowej” jest historią prawdziwą. Jest potwierdzeniem dla historyków, architektów, socjologów i wszystkich badaczy przeszłości, jest również potwierdzeniem historii prywatnych, osobistych, pojedynczych. Lecz jaki naprawdę jest obraz historii.

Ludzka pamięć jest jednostkowa i nietrwała. Ulega powolnemu zanikowi i rozproszeniu. Jej zasoby przysłaniane są przez kolejno następujące po sobie zdarzenia. Rozpływa się wraz z pamięcią pojedynczych komórek, które mają w sobie zaprogramowaną śmierć. Podczas Festiwalu rozważymy zatem czy w przeciwieństwie do niej, świadectwo fotografii jest o wiele bardziej doskonałe. Czy dzięki odpowiedniemu systemowi magazynowania może być trwałe i bez końca powielane, czy obraz zdjęciowy może być niezachwianą i prawdziwą pamięcią ludzkości, do której mogłyby odwołać się przyszłe pokolenia.

Grzegorz Jarmocewicz
Dyrektor Artystyczny Festiwalu

Zofia Kulik, „Obraz jako część całości”, widok wystawy

Zofia Kulik, „Obraz jako część całości”, widok wystawy

Katedra Fotografii PWSFTVIT w Łodzi, „Pod włos”, widok wystawy

Katedra Fotografii PWSFTVIT w Łodzi, „Pod włos”, widok wystawy

Katedra Fotografii PWSFTVIT w Łodzi, „Pod włos”, widok wystawy

Katedra Fotografii PWSFTVIT w Łodzi, „Pod włos”, widok wystawy

„Mistrzowie Czeskiej Fotografii Awangardowej”, widok wystawy

„Mistrzowie Czeskiej Fotografii Awangardowej”, widok wystawy

„Made in Opava 2”, widok wystawy

„Made in Opava 2”, widok wystawy

Georgs Avetisjans, „Krunk. Żuraw, który przeleciał nad ojczyzną”, widok wystawy

„Fotografia subiektywna w sztuce polskiej 1956-1969”, widok wystawy

Valentyn Odnoviun, „Horyzonty”, widok wystawy

Valentyn Odnoviun, „Horyzonty”, widok wystawy

IV edycja festiwalu Białystok Interphoto ma na celu ugruntowanie międzynarodowej platformy wymiany doświadczeń i myśli twórców ze Wschodniej i Zachodniej Europy, która umożliwia transgraniczny dialog nie tylko artystów i osób zainteresowanych fotografią, ale również szerokiej publiczności.

Festiwal propaguje fotografię i media pokrewne składające się na współczesną formę wypowiedzi wizualnej.

Oprócz klasycznych artystów tego medium prezentujemy twórców sięgających po współczesne środki i tematy, reprezentujących postawy neoawangardowe, czy poruszających się po obszarach sztuki krytycznej. Takie prezentacje wpływają na zwiększenie świadomości społecznej nie tylko w zakresie fotografii czy, multimediów, ale przede wszystkim ukazują problemy współczesnej cywilizacji pochłoniętej materialnymi stronami życia. Uwrażliwiają na zjawiska moralne, zmiany publiczne i jednostkowe, na cierpienie czy problemy polityczne drążące kraje zarówno demokratyczne jak i te pod rządami reżimów. Zwracają uwagę na wszechobecną opresję, makdonaldyzację, zagrożenia nacjonalistyczne, klimatyczne, a z drugiej strony na pozytywny rozwój cywilizacji poprzez zdobycze naukowe.

Temat główny festiwalu „Od przeszłości do współczesności. Granice czasu” poprzez medium fotografii ma odsłonić zjawiska społeczne nurtujące poprzednie i obecne pokolenia począwszy od okresu po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, poprzez zagadnienia pojawiające się bezpośrednio po 1945 roku, aż do współczesności.

Jednym z głównych zadań festiwalu jest również wzmocnienie integracji środowisk twórczych i społeczności międzynarodowej w wymiarze ponadlokalnym, obejmującym nie tylko Polskę, ale także Litwę, Łotwę, Estonię, Białoruś, Ukrainę, Czechy, Węgry, Słowację oraz Niemcy, a co za tym idzie, w przyszłości również inne państwa, ze szczególnym uwzględnieniem krajów wschodnich.

Białystok Interphoto jest festiwalem cyklicznym, o wysokim poziomie artystycznym, odbywającym się co dwa lata, obejmującym nie tylko działania wystawiennicze ale również spotkania, prelekcje, warsztaty, pokazy multimedialne, konkursy szkolne, działania łączące fotografię z muzyką czy literaturą, gry miejskie. Działania kierujemy odbiorców wszystkich kategorii wiekowych. Festiwal rozwija się nieprzerwanie od 2013 roku i staje się oczekiwanym przez odbiorców, artystów i krytyków najważniejszym wydarzeniem tego typu w Polsce, a także w Środkowo-Wschodniej części Europy.

Głównym tematem festiwalu, niezależnie od edycji jest GRANICA, z wszelkimi przynależącemu temu hasłu wymiarami: od Genius Loci po obszary indywidualnego doświadczenia w płaszczyźnie duchowej czy eksperymentalnej.

W ramach tegorocznej edycji zaplanowaliśmy udział ponad 200 artystów, 10 kuratorów, 15 jurorów. Do udziału zostali zaproszeni artyści z Polski, Litwy, Łotwy, Estonii, Białorusi, Ukrainy, Czech, Słowacji, Słowenii, Niemiec oraz USA, dyrektorzy festiwali fotograficznych, jurorzy i krytycy z Polski, Litwy, Estonii, Niemiec, Włoch, Hiszpanii, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii, USA.

Dwie duże wystawy zbiorowe zostały zorganizowane w oparciu o współpracę z Muzeum Sztuki w Ołomuńcu (Czechy) oraz Muzeum Sztuki w Łodzi.

Najważniejszymi artystami wystawianymi podczas edycji 2019 są: Jaromír Funke, Jaroslav Rössler, František Drtikol, Eugen Wiškovský, Heikki Leis, Jiři Šigut, Walentyn Odnoviun, Vitus Saloshanka, Zofia Kulik, Janusz Maria Brzeski, Janina Mierzecka, Krystyna Gorazdowska, Aleksander Krzywobłocki, Jan Neuman, Kazimierz Podsadecki, Tadeusz Maciejko, Stefan Jasieński, Tadeusz Cyprian, Franciszek Groer, Jalu Kurek, Aleksander Zakrzewski, Witold Romer, Franciszka i Stefan Themersonowie, Andrzej Jerzy Lech, Mindaugas Kavaliauskas, Georgs Avetisjans, Pavel Maria Smejkal, April Gertler, Wojciech Bruszewski, Zbigniew Dłubak, Edward Grochowicz, Edward Hartwig, Marian Kucharski, Jerzy Lewczyński, Zbigniew Łagocki, Irena Małek-Jarosińska, Wacław Nowak, Andrzej Pawłowski, Marek Piasecki, Paweł Pierściński, Józef Robakowski, Tadeusz Rolke, Zofia Rydet, Andrzej Różycki, Bronisław Schlabas, Jerzy Wardak, Andrzej Zborski.