„Baumgart/Pijarski. Laboratorium prac fotograficznych” w Gdańskiej Galerii Fotografii

Wystawa Laboratorium prac fotograficznych w Gdańskiej Galerii Fotografii powstała w wyniku artystycznego dialogu Anny Baumgart i Krzysztofa Pijarskiego. Jego początek wyznaczyły rzeźbiarskie prace artystki: Hipoteza skradzionego obrazu z 2008 roku i Weronika A.P. z 2005 roku oraz Baby Farm z 2010 roku. Dzieła te opisać można terminem lens based sculpture (Herbert Molderings), który określa praktykę odkrywania i kształtowania sytuacji rzeźbiarskich za pomocą aparatów (fotograficznych i kamer), a także – szeroko rozumiane – wykorzystanie fotografii jako materii rzeźbiarskiej. Prace Baumgart to rezultat nadania rzeźbiarskiego ciała postaciom z fotografii ukazującej obywateli Niemieckiej Republiki Demokratycznej, którzy uciekają do Berlina Zachodniego z domu granicznego w momencie wznoszenia muru berlińskiego w 1961 roku, oraz zdjęcia ofiary zamachów bombowych w londyńskim metrze 7 lipca 2005 roku. Pijarski odpowiada na to cyklem fotografii Obiekty częściowe, które – jak pisze sam artysta – „nie poddają się translacji na rzeźbę: albo główny motyw znajduje się poza kadrem, albo jest on zasłonięty bądź w inny sposób odroczony”. Również w tym przypadku odniesieniem dla powstałych obrazów są materiały historyczne: zdjęcie autorstwa Stanisława Markowskiego przedstawiające tłum zgromadzony wokół studzienki na rynku w Krakowie, przy której Walenty Badylak dokonał aktu samospalenia; fotografia z 12 września 1939 roku ukazująca Leni Riefenstahl będącą świadkinią mordu Żydów z Końskich dokonanego przez żołnierzy Wehrmachtu w województwie świętokrzyskim; oraz autoportret Lászla Moholya-Nagya z 1925 roku.

Zarówno Baumgart, jak i Pijarski powtarzają obrazowe konwencje pierwowzorów, a dokładniej wpisane w nie postaci, jednocześnie blokują ruch ku wydarzeniom historycznym, zatrzymują się na pytaniu o (nie)możliwość zinterpretowania tego, co na fotografiach widoczne. Jak podkreśla kuratorka wystawy, Małgorzata Taraszkiewicz-Zwolicka, istotna staje się tutaj gra między tym, co zakryte/odkryte, dosłownością i otwartością znaczeń, możliwością rekonstrukcji wydarzenia na podstawie fotografii oraz rolą wyobraźni w tej rekonstrukcji. Konkludując, można byłoby napisać, że Laboratorium prac fotograficznych porusza znany nam już świetnie problem kryzysu reprezentacji, wiary w iluzoryczną moc wizualnego/fotograficznego świadectwa.

Narracja zbudowana na wystawie i bezpośrednie oddziaływanie na siebie konkretnych prac sprawiają jednak, że projekt ten można odczytywać nie tylko jako medialną (fotograficzną) autorefleksję, ale także jako opowieść o obrazach, które nosimy w sobie. W Antropologii obrazu Hans Belting pisze o obrazie, który jest nie tylko przedmiotem naszej percepcji, tym, co widzimy, ale również tym, co wyobrażone. Oznacza to, że człowiek jest miejscem obrazów, ich nośnikiem. Same obrazy są zaś wywoływane przez pytania, które zadajemy sobie i światu od wieków, a zwłaszcza najważniejszego z nich: pytania o śmierć. Obraz zyskuje różne medialne ciała, które umożliwiają jego ucieleśnienie i ujawnienie tu i teraz. Za sprawą tego medialnego ustrojenia obrazy oferują się naszemu spojrzeniu i zyskują wymiar kolektywny. Tak pomyślana międzymedialna wędrówka obrazów, w której uczestniczy ciało widza, zostaje nam uświadomiona w Laboratorium prac fotograficznych. Obecne na wystawie dzieła oscylują wokół kryzysu, napięcia, zagrożenia rozumianych jako immanentne doświadczenia w życiu człowieka.

[…]

Pełna wersja tekstu jest dostępna w 28. numerze Magazynu „Szum”.