„Права не дают, права берут (Praw się nie dostaje, prawa się zdobywa)” Marty Romankiv w Miejskim Ośrodku Sztuki w Gorzowie Wlkp.

Wystawa Marty Romankiv w Miejskim Ośrodku Sztuki w Gorzowie jest efektem dwuetapowego pobytu rezydencyjnego. Inspiracją do działań stała się osoba Maxa Bahra, przemysłowca działającego w Gorzowie (Landsbergu) na przełomie XIX i XX wieku. Jej uwagę przyciągnęło niezwykłe na owe czasy skupienie właściciela fabryki juty na potrzebach swoich pracowników. Zainspirowany najlepszymi wzorcami z zachodu zbudował dla swoich robotników m.in. osiedle mieszkaniowe i ochronkę ze żłobkiem. Tworzył podwaliny ochrony socjalnej poprzez założenie kasy pożyczkowej. Dla artystki szczególnie ważny wydał się fakt powołania przez Maxa Bahra rady pracowniczej, którą można porównać do dzisiejszych związków zawodowych. Jego działalność pokazała, że przedsiębiorstwa mogą stać się ośrodkami, gdzie system prawa pracy jest doskonalony, a właściciele i zarządcy są zainteresowani wprowadzeniem rozwiązań skierowanych na poprawę poziomu życia pracowniczek i pracowników. To prawa pracownicze stają się klamrą łączącą historię miasta i współczesność, której przypatruje się autorka.

W ramach swoich działań Marta Romankiv spotkała się z ukraińskimi imigrantkami i imigrantami, pracującymi w gorzowskich fabrykach. Jednym z elementów współpracy były warsztaty dotyczące kodeksu pracy. W międzyczasie pojawiła się idea projektu Wobec praw i obowiązków, którego częścią jest proces nadania nazwy Rondo praw pracowniczych rondu przy wjeździe do strefy ekonomicznej, na skrzyżowaniu ulic Szczecińskiej i Złotego Smoka. Jest to miejsce szczególne, ponieważ tamtędy dojeżdżają do pracy robotnicy wielu mieszczących się w okolicy fabryk. Wniosek o nadanie nazwy, opatrzony stu czterdziestoma podpisami mieszkanek i mieszkańców, został złożony Prezydentowi Gorzowa i jest obecnie rozpatrywany.
Cykl działań przeprowadzonych w Gorzowie zwraca uwagę na temat praw współczesnych pracowniczek i pracowników, w dużym stopniu skierowany jest do imigrantek i imigrantów. Według oficjalnych danych w Województwie Lubuskim legalnie mieszka i pracuje około 25 tys. obcokrajowczyń i obcokrajowców. Znaczna ich część mieszka w Gorzowie Wielkopolskim. Osoby te często wykonują ciężkie, społecznie uznawane za mało prestiżowe zawody. Często ze względu na niską znajomość praw obowiązujących w nowym miejscu zamieszkania, imigranci i imigrantki są szczególnie narażeni na niedoskonałości systemu zatrudnienia.

Marta Romankiv, „Wyjście z pracy – dzwon fabryczny”, kadr z filmu

Marta Romankiv, „Wobec praw i obowiązków”

Marta Romankiv, „Права не дают, права берут (Praw się nie dostaje, prawa się zdobywa)”, widok wystawy

Marta Romankiv, „Wyjście z pracy – dzwon fabryczny”

Wokół osi opartej na eksplorowaniu lokalności zgrupowane są wcześniejsze prace artystki prezentowane na wystawie. Wszystkie dotyczą walki o prawa w kontekście imigracji i pracy. Tematem pracy Jeden dwugodzinny wykład z 2016 roku jest utrzymanie się studentek i studentów z Ukrainy ponoszących ogromne koszty edukacji w Polsce.

Tożsamość narodowa w kontekście obecnie zachodzących procesów społecznych staje pod dużym znakiem zapytania. Najdobitniej pokazuje to realizacja Faded flags z 2020 roku. Flagi Polski i Ukrainy uszyte z wybielonych tkanin odnoszą się do rzeczywistego stanu świata, w którym żyjemy – zdominowanego przez korporacje i generowaną przez nie migrację zarobkową, wobec czego idea narodowości stała się przeżytkiem przeszłości.

Marta Romankiv, „Faded flags”

Marta Romankiv, „Jeden dwugodzinny wykład”

Marta Romankiv, „Faded China flag”

Marta Romankiv, „Jeden dwugodzinny wykład”

Dopełnieniem tematu jest dokumentacja działania Immigrant, take a vote!, 2020 poruszającego problem podziału na obywateli i nie obywateli oraz wykluczenia nowych imigrantek i imigrantów z możliwości podejmowania decyzji politycznych. W ramach zorganizowanej akcji nie posiadający polskiego obywatelstwa mieszkanki i mieszkańcy Polski mogli w sposób symboliczny zagłosować w wyborach prezydenckich. Zainicjowanie pożądanych ale niemożliwych obecnie wydarzeń było próbą zakwestionowania ustalonych norm i definicji. Kim jest obywatel? Czy przyjęte formy demokracji są odpowiednie dla potrzeb dzisiejszego zglobalizowanego społeczeństwa? Dlaczego w świetle szybko zachodzących zmian nieaktualne podziały wciąż określają postrzeganie „innego”?
Tytuł wystawy pochodzi z tekstu Piotra Kropotkina Политические права (Prawa Polityczne). Współcześnie w krajach postkomunistycznych hasło jest wielokrotnie wykorzystywane w celu manifestacji własnych praw.

Marta Romankiv – urodzona w 1995 roku we Lwowie. Jest artystką interdyscyplinarną, twórczynią instalacji, prac wideo oraz sytuacji społecznych. Studiowała na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Tytuł magistry uzyskała na Akademii Sztuki w Szczecinie. Obecnie studiuje na kierunku Socjologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jest stypendystką Programu Stypendialnego Ministra Kultury Gaude Polonia.

Swoją działalność skupia głównie wokół tematu wykluczenia społecznego, a zwłaszcza tematyki narodowości, obywatelstwa oraz związanych z tym nierówności społecznych. Jej projekty najczęściej mają charakter partycypacyjny, i znajdują się na pograniczu stref aktywizmu, nauk społecznych i sztuki. Artystka mieszka i pracuje w Polsce od 2015 roku.