O rzeczywistości przypomina pustka. 14. Przegląd Sztuki SURVIVAL „Warsztaty pracy”

Patrzę na charakterystyczny kształt bryły przedstawiającej Polskę. Jej granice zostały wypełnione betonem, w którym zatopiono metalowe pręty, gałęzie, styropian, a nawet szklane butelki. Wszystko to obsypano liśćmi kapusty, cebulą i kilkoma garściami ziemi, dopełniając kompozycję stroną z Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. W ten sposób legendarna Grupa LuXus streściła historię ostatnich trzydziestu lat naszego państwa. Jest to rzeczywistość widziana oczami mieszkańców osiedli z wielkiej płyty. Ten kapuściano-cebulowy pejzaż został dopełniony performansem, w trakcie którego gimnastyczka kręciła biało-czerwony hula-hop w rytm muzyki Kormoranów. W tym samym czasie spełniły się szumnie ogłaszane zapowiedzi – LuXus podnosił Polskę. Ponton, jeden z członków grupy, zrobił to za pomocą halowej suwnicy.

Ten gest został wykonany na finisażu 14. Przeglądu Sztuki SURVIVAL, odbywającym się w jednej z hal wrocławskiej Fabryki Automatów Tokarskich (FAT). Motywem przewodnim tegorocznego przeglądu była praca, ale artystów interesowały głównie tematy związane z jej organizacją oraz etosem.

Anna Kokocińska, Level hard origami, obiekt

Jolanta Wagner, Beauty Survival Workshop, instalacja

Prace prezentowane na wystawie walczyły o przetrwanie w survivalowych warunkach, konkurując z niezwykle atrakcyjną przestrzenią hali fabryki FAT. Ciekawie poradziła sobie z tematem Jolanta Wagner. Beauty Survival Workshop to piramida ułożona z opakowań po kosmetykach. Opis pracy sugerował, że było to mauzoleum dla czasochłonnych praktyk związanych z zatrzymaniem upływającego czasu. Z drugiej strony, ułożenie pustych opakowań według kolorów można odebrać jako próbę przedstawienia modelu hierarchii potrzeb Abrahama Maslowa. W końcu ich zaspokajanie jest podstawowym powodem, dla którego podejmujemy pracę.

Karina Marusińska, Beata Kwiatkowska, Rękoczyny

Powyższy przykład był jednym z nielicznych na wystawie, kiedy artystce udało się skutecznie odejść od kontekstu samej hali FATu, nad którą dominował duch przeszłości. Narracja wystawy była budowana m.in. za pomocą takich prac jak Rękoczyny Kariny Marusińskiej i Beaty Kwiatkowskiej. Artystki przepytały pracowników FATu o stosunek do pracy, szczególnie przez pryzmat ich własnych dłoni. Treść samych wywiadów oscylowała przede wszystkim wokół trudów, jakich doświadczali robotnicy, co w zasadzie nie było szczególnie zaskakujące. Wynik kwerendy został przedstawiony w formie interaktywnej instalacji, a w komplecie ze słuchawkami i przenośnym odtwarzaczem mp3 otrzymywaliśmy również srebrną rękawicę. W efekcie pojedynczy zwiedzający snuli się po wystawie w tym nietypowym rynsztunku, upodabniając się do robotników pracujących jeszcze do niedawna w hali produkcyjnej.

Sebastian Buczek, Wspomnienie immunologiczne, partytura, instrumenty muzyczne, nagranie wykonania utworu, 2016

Kasia Kmita, 40 lat warsztatu, olej na płótnie, 2016

Brudne ściany, wszędobylski zapach smaru i tony kurzu budowały kontekst, który brutalnie ustanawiał zasady gry. W takiej scenerii najbardziej zyskały prace stwarzające pewne pozory. Łukasz Gierlak i Klaudia Zawada odnieśli się do niej w pracy Fantomy, będącej serią śladów po narzędziach zebranych z hali FATu, odbitych w grubej warstwie kurzu. Ten efemeryczny gest od samego początku był nierozerwalnie związany ze światem, który już przeminął – z rzeczywistością mającą swój początek gdzieś w założonym przez Gustava Trelenberga małym warsztacie ślusarskim, przekształconym później w fabrykę ślusarstwa budowlanego.

Piotr Macha, Martwa praca, zin komiksowy, 2016

Po tamtych czasach – drugiej połowie XIX wieku – w Fabryce Automatów Tokarskich zostały jedynie ślady rewolucji przemysłowej, ujawniające się w milczeniu brudnych od smaru maszyn. Tym większe zdziwienie budziła działająca kserokopiarka samotnie stojąca w jednym z kątów hali. Była to Martwa praca Piotra Machy. Artysta stworzył komiksowego zina na podstawie wywiadów przeprowadzonych z osobami zainteresowanymi problematyką organizacji pracy (m.in. Rafałem Jakubowiczem, Mikołajem Iwańskim, Dominikiem Lejmanem). Poza wątkiem teoretycznym, Piotr Macha odniósł się również do kwestii samego warsztatu artysty w dobie powtarzalności. Zin można było powielać za pomocą kserokopiarki.

Mikołaj Smoleński, Wrecking ball(oon), instalacja

Ryszard Górecki, For you, malarstwo

Warto dodać, że wątek autoteliczny był poruszany na wystawie niezwykle często. Jedni, jak Kasia Kmita, odnosili się do swojej własnej twórczości. Artystka namalowała obraz 40 lat warsztatu, który został stworzony na podstawie jej malunku z dzieciństwa. W kontekście rozpracowywania własnego medium twórczego, zdecydowanie częściej odnoszono się do historii sztuki niż swoich własnych dokonań. W tej materii Jerzy Kosałka sięgnął po praktykę zawłaszczenia w Warsztacie pracy artysty-kopisty, dosłownie pokazując na czym polega bycie kopistą. Praca przedstawiała oprawione zdjęcie Kosałki kopiującego Czarny kwadrat na białym tle na wystawie w moskiewskiej galerii Tretiakowskiej. Fotografia została pokazana w dokładnie takiej samej aranżacji jak dzieło oryginalne (ta sama rama, barierka oddzielająca pracę od zwiedzających itd.). Co ciekawe, podczas wernisażu Kosałka powtórzył sytuację ze zdjęcia, ustawiając się przed tak zaaranżowaną pracą. Tym samym powstał niekończący się ciąg artysta-kopista, zacierający różnicę pomiędzy tymi dwoma figurami.

Marcin Korneluk, Niemożliwość wartości w umyśle istoty myślącej, obiekt

Wątki autotematyczne służyły też międzypokoleniowej krytyce. Marcin Korneluk w Niemożliwości wartości w umyśle istoty myślącej sięgnął po najbardziej znaną pracę Damiena Hirsta. Młody artysta zastąpił rekina śledziem bałtyckim, próbując podważyć wartość gestu brytyjskiego artysty. Samo działanie poza walorami humorystycznymi niosło jednak głębszą refleksję. Korneluk zarzuca Hirstowi brak wykonania pracy własnymi rękami przy tworzeniu Fizycznej niemożliwości śmierci w umyśle istoty żyjącej. Rozumiem, że chodzi o sam akt wykonania akwarium i wypełnienia go formaliną, tylko sam już nie wiem, czy Korneluk polemizuje z działaniami Hirsta czy całą sztuką XX wieku?

Fanien Lédé, Should I stay or should I go, obiekt, 2016

Maciej Bączyk, Masa upadłościowa, instalacja

Można uznać, że SURVIVAL jest totalnym przeglądem sztuki – pokazującym jej różnorodność, nie zawsze idącą w parze z przemyślaną koncepcją bądź wykonaniem. Odnoszę wrażenie, że w tym roku dużo prac nie podołało ciężarowi kontekstu miejsca wystawy. Praca Silnik Przemysława Paliwody prezentowała zamknięty w gablocie tytułowy przedmiot, który miał obracać się wokół własnej osi. Według artysty ta sytuacja, w zestawieniu ze skomplikowanymi maszynami hali produkcyjnej, miała wywoływać efekt komiczny. Może by tak było, gdyby silniczek faktycznie działał. Zastanawia mnie również dlaczego na tegorocznej wystawie znalazła się praca Warsztat pomiaru. Tomasz Fronczek jest zafascynowany dębami – pragnie je wszystkie zinwentaryzować, m.in. poprzez rysowanie wielkoformatowych prac przedstawiających korę z obwodów tych wiekowych drzew. Czy chodzi o to, że każdy rodzaj aktywności wymagający większego wysiłku może zostać uznany za rodzaj pracy?

Antoni Michnik, Workspace: robotnicy-pionierzy, performans

W historycznej hali najsilniej działały przede wszystkim efemeryczne akcje. Have a Break! Have a sandwich! Karoliny Balcer przemówiło do mnie czystą pustką. Obiecanych w opisie pracy kanapek z margaryną i kiełbasą już nie było. Najprawdopodobniej zostały zjedzone. Podobnie performans Antoniego Michnika Workspace: robotnicy-pionierzy. Po artyście opowiadającym o sytuacji robotników w powojennym Wrocławiu została cicha sala.

Katarzyna Łyszkowska, Kalina Nowak, Dla tokarzy z Wrocławia, wideo, 2016

Jolanta Wagner, Beauty Survival Workshop, obiekt, 2016

Tegoroczny SURVIVAL porusza wątki bardzo aktualne. Żyjemy w świecie, gdzie podział na pracę i zabawę przestał istnieć. W tym codziennym kieracie dopiero pustka przypomina nam o tym, że straciliśmy możliwość podejmowania świadomych decyzji. Jest to wyjątkowo ironiczne w rzeczywistości, której fundamenty zostały oparte na informacji. Ostatecznie, jedna rzeczywistość bezrefleksyjnie zastępuje drugą. Odnoszę wrażenie, że to zjawisko można było również zaobserwować na przeglądzie sztuki w hali produkcyjnej.

Kornelia Dzikowska, Źródło pracy, instalacja